Ιστορίας

Στο έργο "Κύρου Ανάβασις", την πρώτη μαρτυρία στρατιωτικής εκστρατείας, ο Ξενοφών αφηγήθηκε πώς, εν έτει 401 πΧ, μια ομάδα Ελλήνων μισθοφόρων ταξίδεψε ανατολικά για να πολεμήσει κάτω από τις διαταγές του Πέρση πρίγκιπα Κύρου του Νεότερου, στην προσπάθειά του να αρπάξει το θρόνο από τον αδελφό του Αρταξέρξη Β'. Στο συναρπαστικό αυτό έργο της Δυτικής στρατιωτικής ιστορίας, ο Γουότερφιλντ μιλάει για ό,τι δεν είχε ειπωθεί ποτέ στην αφήγηση του Ξενοφώντα: για τη βιαιότητα των αρχαίων μαχών, τις ζωές των Ελλήνων και των Περσών στρατιωτών, καθώς και θέματα πολιτικής, ιστορικής και προσωπικής φύσεως. Το αποτέλεσμα είναι μια πλήρη και ολοκληρωμένη εκδοχή της εκστρατείας του Κύρου και της οπισθοχώρησης των Ελλήνων, μια πολύ ενδιαφέρουσα οπτική μιας κρίσιμης χρονικής στιγμής στην ιστορία που μπορεί να μας πει πολλά για την παρούσα κατάσταση στη Μέση Ανατολή.

Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να επιστρέψει στις απαρχές του Εθνικού Διχασμού και να αναδείξει το πολιτικό και ιδεολογικό στίγμα των δύο παρατάξεων. Το βάθος και η ένταση του εθνικού σχίσματος οφείλονταν σε εσωτερικές εκκρεμοτήτες που αποτελούσαν κληρονομιά του στρατιωτικού κινήματος του 1909, αλλά κυρίως σε γεωπολιτικές πιέσεις τις οποίες δεν κατόρθωσε να διαχειριστεί η ελληνική πολιτική τάξη. Οι κοινωνικές και περιφερειακές διαστάσεις του Εθνικού Διχασμού δεν ήταν προδιαγεγραμμένες. Το σχίσμα δεν οφειλόταν σε δομικούς περιορισμούς ταξικής, ή άλλης, φύσης αλλά στην πορεία και τη δυναμική των γεγονότων από το 1915 έως το 1918. Η παγίωση του σχίσματος από το 1922 και μετά, και η συνύφανσή του με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και περιφέρειες, όπως η Παλαιά Ελλάδα και οι Νέες Χώρες, οι γηγενείς και οι πρόσφυγες, οφειλόταν στην εσφαλμένη διαχείριση της Μικρασιατικής καταστροφής, δηλαδή την εκτέλεση των Έξι, και στις συνεχείς στρατιωτικές επεμβάσεις. Αυτές ήταν συνδεδεμένες με το Διχασμό και τον διαιώνιζαν. Υποδήλωναν την έλλειψη συμφωνίας για τους κανόνες του παιχνιδιού και την ύπαρξη κατεστημένων συμφερόντων για τη συνέχιση του σχίσματος και του φαύλου κύκλου εκδίκησης και αντεκδίκησης. Κατ’ αυτό τον τρόπο η φυσιολογική διαφοροποίηση μεταξύ μιας συντηρητικής και μιας φιλελεύθερης μεταρρυθμιστικής μερίδας, που συναντάται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, εξελίχθηκε σε μια εικοσαετή διαμάχη χωρίς συνταγματικά και πολιτικά όρια. Με τρόπο ευσύνοπτο και περιεκτικό, ο Σωτήρης Ριζάς περιγράφει μια εποχή που στιγμάτισε την ιστορία της Ελλάδας και είχε συνέπειες που έγιναν αισθητές για δεκαετίες.

«φιλοσοφία γὰρ ἐστιν παλαιοτάτη τε καὶ πλείστη τῶν Ἑλλήνων ἐν Κρήτῃ τε καὶ ἐν Λακεδαίμονι, καὶ σοφισταὶ πλεῖστοι γῆς ἐκεῖ εἰσιν» «Από τις ελληνικές χώρες, η φιλοσοφία πρωτοφάνηκε στην Κρήτη και στη Σπάρτη και εκεί είναι περισσότερο απλωμένη· σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου δε βρίσκονται τόσοι δάσκαλοι της φιλοσοφίας όσοι εκεί». [Πλάτωνα: «Πρωταγόρας»] «Λακεδαιμόνιοι ἐλεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροι εἰσί· ἔπεστι γὰρ σφι δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἢ οἱ σοὶ σέ» «Οι Σπαρτιάτες είναι ελεύθεροι, αλλά όχι για όλα. Δεσπότης (αφεντικό) τους είναι ο “νόμος”, τον οποίο φοβούνται πιο πολύ απ’ ό,τι οι υπήκοοί σου φοβούνται εσένα (Ξέρξη)». [Ηροδότου: «Ιστορίαι», Ζ΄]

Το βιβλίο Η Ιστορία με μια ματιά συγκεντρώνει όλες τις καθοριστικές στιγμές της παγκόσμιας νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας σε έναν περιεκτικό τόμο. Σε κάθε σελίδα εξηγείται ένα ορόσημο μέσα από συνοπτικά κείμενα και εύληπτα σχεδιαγράμματα και γραφήματα, σαν ένα διακριτικό «σκονάκι» για να μάθετε όλα όσα χρειάζεται με μια ματιά. Από το δεύτερο κύμα του φεμινισμού ως τον Σταλινισμό, από την εφεύρεση του αυτοκινήτου ως τη μάχη του Βατερλό, τη Ρωσική και τη Βιομηχανική Επανάσταση, κάθε σημαντικό γεγονός, πρόσωπο ή κομβικό σημείο της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας τα τελευταία 500 χρόνια αποδίδεται μοναδικά. Ιδανική για όσους διψούν να μάθουν αλλά δεν έχουν πολύ χρόνο, αυτή η συλλογή μαθημάτων με τη βοήθεια πρωτότυπων γραφημάτων κάνει την Ιστορία ελκυστική και κατανοητή σε όλους.

Η Ευρώπη υπήρξε για δύο χιλιετίες για μια εξαιρετικά επιτυχημένη ήπειρος. Σε αυτό το εκπληκτικό νέο του βιβλίο, ο Σάιμον Τζένκινς αφηγείται την ιστορία της εξέλιξής της από ένα πεδίο μάχης πολεμοχαρών φυλών σε έναν χώρο ειρήνης, πλούτου και ελευθερίας – μια ιστορία που ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, περνάει από τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και τη Γαλλική Επανάσταση, φτάνει στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και καταλήγει στο σήμερα. Ο Τζένκινς αναφέρεται σε διάφορες προσωπικότητες, από τον Ιούλιο Καίσαρα και τη Ζαν ντ’ Αρκ μέχρι τον Ουέλινγκτον και την Άνγκελα Μέρκελ, και από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Σαίξπηρ και τον Πικάσο. Επικεντρώνεται σε ποικίλα θέματα, από τις νεανικές φιλοδοξίες και τις θρησκευτικές συγκρούσεις μέχρι τους γεωγραφικούς περιορισμούς και τις εισβολές, και τα ενώνει όλα αυτά σε μια αφήγηση με χρονολογική σειρά, γεμάτη κύρος αλλά και προσωπικό χρώμα. Η Ευρώπη, παρά τις συνεχείς αναταράξεις, έχει αφήσει ένα ανεξίτηλο σημάδι στον κόσμο. Πώς κατάφερε μια τόσο μικρή ήπειρος να γίνει τόσο δυνατή; Πώς όλες αυτές οι χερσόνησοι και τα νησιά πέτυχαν με τον καιρό να αναπτύξουν συλλογική συνείδηση; Πώς η διπλωματία κατέληξε τόσο συχνά σε λουτρό αίματος και ποιες είναι οι συνέπειες αυτού σήμερα; Παρ’ όλη τη σημαίνουσα θέση της Ευρώπης στην πολιτική, στην οικονομία και στον πολιτισμό, μέχρι τώρα δεν είχε γραφτεί κάποιο συνοπτικό βιβλίο για να πει την ιστορία της. Το πορτρέτο που σκιαγραφεί ο Τζένκινς δε θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο – ή πιο αριστουργηματικό.

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την Καταστροφή της Σμύρνης, όταν η ανθηρή μητρόπολη, το σημερινό Ισμίρ, διαλύθηκε ολοσχερώς και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, αλλά και τα 200 χρόνια από τη Σφαγή της Χίου, ο διακεκριμένος συγγραφέας και δημοσιογράφος Lutz C. Kleveman κάνει ένα οδοιπορικό, επί έναν ολόκληρο χρόνο, στα ελληνικά νησιά και στη Σμύρνη, που καταλήγει να μετατραπεί σ’ ένα ταξίδι στον χρόνο. Μεταφερόμαστε στη Χίο στο τέλος του 18ου αιώνα και παρακολουθούμε τα γεγονότα που οδήγησαν στον εξανδραποδισμό του πληθυσμού της, καθώς και στο προσφυγικό κύμα προς τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου. Στη συνέχεια περνάμε απέναντι στα παράλια της Μικράς Ασίας και την κοσμοπολίτικη Σμύρνη, τότε που ζούσαν ειρηνικά εκεί Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Αρμένιοι, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, και ξαναζωντανεύουν μπρος στα μάτια μας οι εξελίξεις που είχαν ως τελικό αποτέλεσμα την Καταστροφή του 1922. Το συνταρακτικό αυτό γεγονός και τη λήξη του Ελληνοτουρκικού Πολέμου διαδέχτηκε η ανταλλαγή πληθυσμών, κατά την οποία σχεδόν δύο εκατομμύρια χριστιανοί και μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους· αυτή η ανταλλαγή αποτέλεσε το πρότυπο για όλες τις εθνοκαθάρσεις του 20ού αιώνα. Με βάση τις μαρτυρίες των ανθρώπων που συναντά και την επιτόπια έρευνά του, ο συγγραφέας αναζητά το νήμα της Ιστορίας που συνδέει το παρελθόν με το παρόν αλλά και τις μετακινήσεις των πληθυσμών στο Αιγαίο, οι οποίες δείχνουν να μην έχουν τέλος…

Καμία άλλη περιοχή στον σημερινό κόσμο δεν είναι τόσο σημαντική όσο η Μέση Ανατολή, και κανένας λαός δεν είναι πιο παρεξηγημένος από τους Άραβες. Σε αυτό το αριστουργηματικό έργο διαχρονικής αξίας, ο έγκριτος ιστορικός της Οξφόρδης διηγείται την πραγματική ιστορία των αραβικών λαών, από την εξάπλωση του Ισλάμ μέχρι το Παλαιστινικό ζήτημα, από τον προφήτη Μωάμεθ μέχρι τον Μουαμάρ Καντάφι. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΑΒΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ αποτελεί μια μαρτυρία για την πλούσια πνευματική, πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά αυτού του ξεχωριστού πολιτισμού μέσα από δεκατρείς αιώνες πολέμου και ειρήνης, αλλά και μέσα από τη θρησκεία, που έχει βαρύνοντα ρόλο. Προς τούτοις, ο συγγραφέας αφήνει τον αναγνώστη να φανταστεί το μέλλον της Μέσης Ανατολής, γης προ αιώνων αμφισβητούμενης, στην οποία έζησαν λαοί ένδοξοι, με πανάρχαια ιστορία.

Ο στόλος που δημιούργησαν οι Αθηναίοι στην αρχαία Ελλάδα ήταν μία από τις ισχυρότερες πολεμικές δυνάμεις στην ιστορία του κόσμου και πρότυπο για όλους τους στόλους που ακολούθησαν. Ο αθηναϊκός στόλος έφτιαξε έναν ολόκληρο πολιτισμό, στήριξε την πρώτη δημοκρατία και οδήγησε μια ομάδα απλών πολιτών σε ένα ταξίδι ανακαλύψεων που άλλαξε το ρου της Ιστορίας. Η απόλυτη νίκη του εναντίον του περσικού στόλου στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. αποτέλεσε την έναρξη του Χρυσού Αιώνα και συνέβαλε καθοριστικά στη διατήρηση της ελευθερίας των Ελλήνων για αιώνες. Με τους ΑΡΧΟΝΤΕΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ ο διάσημος αρχαιολόγος και ερευνητής Τζον Ρ. Χέιλ παρουσιάζει για πρώτη φορά την ιστορία των επικών μαχών, των ανίκητων πλοίων και των ανδρών -από τους εξέχοντες ηγέτες μέχρι και τον τελευταίο πολεμιστή- πάνω στους οποίους χτίστηκε και στηρίχτηκε η απόλυτη κυριαρχία της Αθήνας.

Σμύρνη 1922. Ο Έισα Τζένινγκς, ένας μεθοδιστής πάστορας, φτάνει στο «Μαργαριτάρι της Ανατολής» για να εργαστεί στη Χριστιανική Αδελφότητα Νέων. Τον Σεπτέμβριο ο Τουρκικός Στρατός, υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ, εισέρχεται στην πόλη. Τούρκοι στρατιώτες αλλά και πολίτες επιδίδονται σε λεηλασίες, σφαγές και βιασμούς. Οι χριστιανοί άντρες σε στρατεύσιμη ηλικία συλλαμβάνονται και εκτοπίζονται ή δολοφονούνται. Οι Έλληνες στρατιώτες αναγκάζονται σε υποχώρηση μετά την ήττα και την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου. Η πόλη κατακλύζεται από χιλιάδες ανθρώπους, Έλληνες και Αρμενίους, που έχουν συρρεύσει από την ενδοχώρα της Τουρκίας για να γλιτώσουν. Η μεγάλη φωτιά που ξεκίνησε από την αρμένικη συνοικία εξαπλώνεται ταχύτατα, απειλώντας τις ζωές των ατόμων που έχουν καταφύγει στο Κε. Ο Τζένινγκς είναι αποφασισμένος να απομακρύνει τους Αμερικανούς πολίτες και να σώσει όσο περισσότερους πρόσφυγες μπορεί. Με τη βοήθεια του Κυβερνήτη του αντιτορπιλικού Έντσαλ, Χάλσεϊ Πάουελ, και πολλών άλλων θα καταφέρει να ναυλώσει πλοία και να απομακρύνει πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Ο Λου Γιουρένεκ, συγκεντρώνοντας επίσημα έγγραφα, μαρτυρίες και αφηγήσεις επιζώντων, φέρνει στο φως μια απίστευτη ιστορία γενναιότητας και ήθους.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένα από τα πιο καταστροφικά γεγονότα στην Ιστορία. Πώς, όμως, η εμπειρία της αιματοχυσίας αλλά και της δημιουργίας δεσμών στη διάρκειά του επηρέασαν τον σύγχρονο κόσμο; Πώς ο φόβος της βίας, τα όνειρα για ισότητα και ο πόθος για ελευθερία άλλαξαν τις χώρες και τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε σήμερα; Ο ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ αναλύει μια περίοδο γεωπολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών χωρίς προηγούμενο. Η νέα τάξη, όπως διαμορφώθηκε μετά το 1945, σήμανε την κατάρρευση της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και τη γέννηση δύο υπερδυνάμεων –των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης– σε ένα κλίμα παγκόσμιου Ψυχρού Πολέμου. Οι επιστήμονες ανέπτυξαν νέες τεχνολογίες, εγκαινιάζοντας την πυρηνική εποχή. Οι πολιτικοί οραματίστηκαν νέα κοινωνικά μοντέλα – κάποιοι υποστήριξαν την παγκόσμια διακυβέρνηση, άλλοι την ανεξαρτησία. Το βιοτικό επίπεδο άλλαξε δραματικά. Ήταν εποχή τρόμου αλλά και θαυμάτων, που ο απόηχός της ανιχνεύεται στον προβληματισμό τού σήμερα για τον εθνικισμό, το μεταναστευτικό και την παγκοσμιοποίηση. Ο Κιθ Λόου, εξηγώντας τις μεγάλες αλλαγές και τους μύθους που επικράτησαν και ταυτόχρονα χρησιμοποιώντας προσωπικές μαρτυρίες, καταδεικνύει τις φιλοσοφικές και ψυχολογικές συνέπειες του πολέμου και το πώς οι ηγέτες και οι απλοί άνθρωποι προσαρμόστηκαν στον μεταπολεμικό κόσμο και μετέτρεψαν ένα από τα μεγαλύτερα τραύματα της Ιστορίας σε ευκαιρία για αλλαγή. β

Το 431 π.Χ. η αντιπαλότητα μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης που σιγόβραζε από καιρό ξέσπασε και οι δύο πόλεις-κράτη συγκρούστηκαν σε μια πάλη ζωής και θανάτου. Ο πόλεμος εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο και οι σφαγές που ακολούθησαν δεν είχαν προηγούμενο στην αρχαία Ελλάδα. Πολλές πόλεις καταστράφηκαν, χιλιάδες άνδρες σκοτώθηκαν, γυναίκες και παιδιά υποδουλώθηκαν. Πολλοί πιστεύουν πως ο πόλεμος έληξε με την ήττα του αθηναϊκού ναυτικού το 405 π.Χ. και την ακόλουθη συνθηκολόγηση της Αθήνας, όμως οι μάχες στην Ελλάδα συνεχίστηκαν για πολλές δεκαετίες. Η εξουσία της Σπάρτης αμφισβητήθηκε στον Κορινθιακό Πόλεμο (395-387 π.Χ.), όταν οι Αθηναίοι συνέπραξαν με τους πρώην συμμάχους της Σπάρτης εναντίον της. Ο πόλεμος τελείωσε οριστικά το 371 π.Χ., όταν το επίλεκτο θηβαϊκό πεζικό συνέτριψε τη σπαρτιατική στρατιωτική υπεροχή. Η πλούσια αφήγηση της Τζένιφερ Τ. Ρόμπερτς ρίχνει φως σε αυτή τη διάσημη σύρραξη, ξεκινώντας από τα αίτια του πολέμου και φτάνοντας στη νίκη της Θήβας στα Λεύκτρα. Παρά τις πικρές οδύνες και την εμφύλια διαμάχη που προκάλεσε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, παραμένει μέχρι και σήμερα μια συναρπαστική διήγηση μηχανορραφιών και αντι-μηχανορραφιών, δολοφονιών και ψεμάτων, συναρπαστικών ναυμαχιών και απεγνωσμένων πεζοποριών, και, ίσως, όπως είχε ελπίσει ο πρώτος ιστορικός του πολέμου, ο Θουκυδίδης, μαθημάτων για το μέλλον. Η Ρόμπερτς μελετά επίσης τον αντίκτυπο του πολέμου στην πολιτιστική ζωή της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένων των σπουδαίων αριστουργημάτων της τραγωδίας και της κωμωδίας, καθώς και το πιο διάσημο από όλα τα συμβάντα, τη δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη. Το βιβλίο ΑΘΗΝΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΠΑΡΤΗΣ, ένα συγκλονιστικό και προσιτό αφήγημα μιας από τις πιο φημισμένες συγκρούσεις της αρχαιότητας, επιβάλλεται να διαβαστεί από όλους τους λάτρεις της αρχαίας Ιστορίας.

Το χάος της κλιματικής κρίσης που ξεδιπλώνεται μπρος στα μάτια μας· η ψαλίδα ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς που μεγαλώνει ολοένα· η έντονη πόλωση των κοινωνιών μας. Όλα αυτά είναι στοιχεία που δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας: δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε πλέον με τον ίδιο τρόπο. Το μοντέλο ευημερίας της Δύσης είναι ξεπερασμένο. Είναι επιτακτική ανάγκη, όπως επισημαίνει η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας. Σε αυτό το βιβλίο η επιδραστική Γερμανίδα οικονομολόγος Μάγια Γκέπελ μάς καλεί να ξεπεράσουμε παγιωμένες αντιλήψεις μας και να βρούμε μηχανισμούς με τους οποίους θα αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα περισσότερα προβλήματα· μηχανισμούς, που ίσως θέσουν υπό αμφισβήτηση πολλές πεποιθήσεις, αλλά που θα μας επιτρέψουν, αντί ν’ απορρίπτουμε παθητικά και αντιδραστικά ένα δυσοίωνο μέλλον, να διαμορφώσουμε ενεργά ένα επιθυμητό. Οι παγκόσμιες κρίσεις στο περιβάλλον και στην κοινωνία δεν είναι απλές συμπτώσεις. Αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο μεταχειριζόμαστε τους εαυτούς μας και τον πλανήτη στον οποίο κατοικούμε. Αν θέλουμε να υπερνικήσουμε αυτές τις κρίσεις, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τους κανόνες, με βάση τους οποίους χτίσαμε το οικονομικό μας σύστημα. Μόνο όταν τους κατανοήσουμε πλήρως, θα μπορέσουμε να τους αλλάξουμε – και να ξανακερδίσουμε την ελευθερία μας.

Ίσως σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα η εβραϊκή παρουσία δεν παρουσιάζει τέτοια ποικιλομορφία και ενδιαφέρον όσο στην Ελλάδα. Tα πρώτα ίχνη της ανιχνεύονται κατά την αρχαιότητα. Πιθανόν πρόκειται για τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες επί ευρωπαϊκού εδάφους. Εξελληνισμένοι Ρωμανιώτες, Σεφαραδίτες της Δυτικής Μεσογείου και Ασκεναζίτες της Κεντρικής Ευρώπης δημιουργούν ένα μοναδικό και πολύχρωμο μωσαϊκό κοινοτήτων, στο οποίο καθεμία αποτελεί αναπόσπαστη ψηφίδα, με τη δική της συναρπαστική ιστορία. Η Θεσσαλονίκη ως η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, τα Ιωάννινα ως πρωτεύουσα των Ρωμανιωτών, τα Χανιά, η Κέρκυρα, η Ρόδος, το Διδυμότειχο, η Χαλκίδα, η Κομοτηνή, η Λάρισα, o Bόλος, η Καβάλα, η Αθήνα, όλες μαζί αλλά και κάθε κοινότητα ξεχωριστά αναδεικνύονται ως αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού και της πλούσιας ιστορίας της χώρας. Για πρώτη φορά, καταβάλλεται προσπάθεια να παρουσιαστεί επιστημονικά στην ελληνική βιβλιογραφία μια πλήρης και συνολική εικόνα της ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας, μέσα από μαρτυρίες, φωτογραφίες, ποιήματα και τραγούδια από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο μέχρι το Ολοκαύτωμα και μετέπειτα. Επιχειρείται, επίσης, να αναδειχτεί σε όλο της το εύρος η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην οικονομική, πολιτιστική, πνευματική και πολιτική ζωή της Ελλάδας, αλλά και να «αποκαλυφθούν» οι χρυσές και οι μαύρες σελίδες της συμβίωσης των Ελλήνων Εβραίων με τους χριστιανούς.

Για περισσότερα από 3.000 χρόνια, η Μεσόγειος υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του παγκόσμιου πολιτισμού. Από την εποχή της Τροίας μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, η ανθρώπινη δράση στην περιοχή της Μεσογείου έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της παγκόσμιας ιστορίας. Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ του Ντέιβιντ Αμπουλάφια είναι η πρώτη πλήρης ιστορική μελέτη για τη διαχρονική περιπέτεια των λαών της Μεσογείου από την εποχή της ανέγερσης του μυστηριώδους ναού στη Μάλτα γύρω στο 3.500 π.Χ. μέχρι και την πρόσφατη, εκ νέου επινόηση των μεσογειακών ακτών ως τουριστικού προορισμού. Ο Αμπουλάφια περιγράφει εκείνες τις πόλεις οι οποίες άσκησαν ιδιαίτερη επίδραση ή ταυτίστηκαν με συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους - πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια, η Βενετία και η Θεσσαλονίκη. Αποδίδει την ακμή τους στην ικανότητά τους να γίνονται κέντρα συνύπαρξης πολλών διαφορετικών λαών, θρησκευμάτων και εθνικών ταυτοτήτων. Επιπλέον, παρουσιάζει την ιστορία συγκεκριμένων πληθυσμών καθώς και προσωπικοτήτων, οι οποίες προσδίδουν ζωντάνια και αμεσότητα στις ευρύτερες εξελίξεις που αναφέρονται στο βιβλίο - λόγου χάρη οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι προσκυνητές που κατευθύνονταν ανατολικά, ξεκινώντας από την Ισπανία του 12ου αιώνα, βασιλείς της Σικελίας, Οθωμανοί σουλτάνοι και ναύαρχοι από τη Βρετανία, τη Γαλλία και την τσαρική Ρωσία. Η ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ απλώνεται σε όλη την ιδιόμορφη έκταση της Μεσογείου, από το Γιβραλτάρ μέχρι τη Συρία, από τη Γένοβα μέχρι την Τυνησία, δίνοντας έμφαση στη σύγκρουση και την αντίθεση, εθνική, γλωσσική, θρησκευτική και πολιτική. Έτσι, χαρτογραφεί τον τρόπο με τον οποίο η Μεσόγειος έγινε «πιθανόν ο πιο κατάλληλος χώρος για αλληλεπίδραση πολιτισμών και λαών σε ολόκληρο τον πλανήτη».

Γιατί έχει σημασία ο Όμηρος; Τα έπη του μπορούν ακόμη και σήμερα να μας μιλήσουν για τον ρόλο της μοίρας στη ζωή, για τη σκληρότητα, για την ανθρωπότητα και τις αδυναμίες της, αλλά το γιατί παραμένει μυστήριο. Πώς μπορεί κάτι τόσο μακρινό να είναι οικείο; Ο Άνταμ Νίκολσον εξηγεί γιατί αυτά τα αρχαία ποιήματα έχουν τόσα να πουν για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, να αγαπάς, να χάνεις, να γερνάς και να πεθαίνεις. Το βιβλίο του είναι ένα ταξίδι στο παρελθόν μέσα από τις παλαιότερες ιστορίες που έχουν διασωθεί - την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Γινόμαστε μάρτυρες ενός δείπνου στο Παρίσι του 19ου αιώνα που προκάλεσε έριδες και παρακολουθούμε τον Κητς να βρίσκει στην ομηρική μετάφραση του Τσάπμαν την έμπνευση να ταξιδέψει στα «βασίλεια του χρυσού». Πηγαίνουμε στη Βοσνία τη δεκαετία του 1930, παρέα με τον Μίλμαν Πάρι, τον «θεό» των ομηρικών σπουδών∙ ταξιδεύουμε στην Ισπανία για να επισκεφθούμε την πιθανή είσοδο στον Άδη∙ φτάνουμε μέχρι την Τροία, την Ουκρανία, τη Συρία και τα νησιά της Μεσογείου∙ και βιώνουμε την πιο αρχαία εμπειρία, εκείνη της ανοιχτής θάλασσας, σε νηνεμία και τρικυμία. Μιλώντας για πατεράδες και γιους, για άντρες και για γυναίκες, για την αναγκαιότητα της αγάπης και τη βιαιότητα των πολεμιστών, για την ειρήνη και τον πόλεμο, για τα νιάτα και τα γηρατειά, ο Όμηρος είναι η φωνή της Ευρώπης, σκοτεινή σαν τη μαυροδάφνη και λαμπερά ζωντανή όσο ποτέ.

Από τον Ιούνιο του 480 π.Χ. και μετά τη νίκη των Περσών στις Θερμοπύλες, μέχρι τον Αύγουστο του 479 π.Χ., δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι εγκατέλειψαν την πόλη τους. Αφήνοντας τα σπίτια και τους τάφους των προγόνων τους, τα γυναικόπαιδα και οι ηλικιωμένοι κατέφυγαν σε ασφαλή μέρη, ενώ όλοι οι μάχιμοι άντρες επιστρατεύτηκαν. Αυτή τη δύσκολη χρονιά, η πόλη κάηκε όχι μία αλλά δύο φορές. Ο Ρόμπερτ Γκάρλαντ εξετάζει πώς οι Αθηναίοι πήραν την απόφαση να εκκενώσουν την Αττική, και αναλύει τις συνέπειες, υλικές και ψυχολογικές, της επακόλουθης εισβολής. Εισάγει τους αναγνώστες στο ευρύτερο σκηνικό των Περσικών Πολέμων, περιλαμβανομένης της Μάχης του Μαραθώνα. Περιγράφει τα στάδια της εισβολής τόσο από την περσική όσο και από την ελληνική πλευρά και αναλύει την πολιορκία της Ακρόπολης, την ήττα των Περσών, πρώτα στη θάλασσα από τους συνασπισμένους Έλληνες, και, στη συνέχεια στην ξηρά, και, τελικά, την επιστροφή των Αθηναίων στον τόπο τους. Το βιβλίο Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ θέτει ρωτήματα πιο επίκαιρα από ποτέ, καθώς αναφέρεται στα μέσα και στις δομές που είχαν στη διάθεσή τους οι πρόσφυγες καθ’ οδόν, συνδέοντας έτσι τον αρχαίο με τον σύγχρονο κόσμο, σε μια εποχή όπου στις ειδήσεις κυριαρχεί το δράμα πέντε εκατομμυρίων προσφύγων από τη Συρία.

Ο τόμος αυτός είναι ό,τι λέει ο τίτλος του: «Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του ’21». Όχι όλος ο αγώνας στην πολυμορφία του και στην πολύπτυχη διάστασή του. Όμως ο προσεκτικός αναγνώστης, διαβάζοντάς τον, θα προσεγγίσει την αλήθεια για τα σπουδαιότερα γεγονότα που συνέβησαν και συνέβαλαν στην εδραίωση της Επανάστασης καθώς και για τη ζωή και τη δράση των πρωταγωνιστών της. Ο συγγραφέας παραθέτει όχι μόνο τα ηρωικά γεγονότα αλλά και κάποια μελανά σημεία που είναι φυσικό να υπήρξαν και που δυστυχώς θα υπάρχουν πάντα σε όλους τους ξεσηκωμούς. Διότι σκοπός του είναι να δώσει μια ακριβή και όχι «υμνητική» ή «αποδομητική» ιστορία.

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΚΑ ΚΑΛΎΤΈΡΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 2020 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ NEW YORK TIMES Ως ιστορικός, πιστεύω ακράδαντα πως, αν θέλουμε να νοηματοδοτήσουμε το παρελθόν και να μελετήσουμε σε βάθος την ανθρώπινη ιστορία, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον πόλεμο. Οι συνέπειές του ήταν πάντοτε τόσο βαθιές, ώστε αν αγνοήσουμε τον πόλεμο σημαίνει ότι αγνοούμε μια από τις παραμέτρους εκείνες που καθόρισαν την εξέλιξη του ανθρώπου και την πορεία της Ιστορίας, όπως είναι το περιβάλλον, η γεωγραφία, οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι, η οικονομία, οι ιδέες, οι κοινωνικές και πολιτικές μεταβολές. Σε αυτό το βιβλίο η έγκριτη καθηγήτρια Μάργκαρετ Μακμίλαν, κάνοντας μια αναδρομή στις ένοπλες συρράξεις ανά τους αιώνες, διερευνά τους δεσμούς ανάμεσα στον πόλεμο και στην κοινωνία και τα ζητήματα που αυτοί εγείρουν.